Door Jaap Korten

Op zaterdag 2 oktober 2010 vond een uniek vogelsymposium plaats in de DinoDome van het GaiaPark Kerkrade Zoo, georganiseerd door Stichting De Harpij voor dierentuinmedewerkers en door Aviornis International Nederland, de vereniging voor liefhebbers van park- en sierwatervogels, voor de leden in Nederland en België. Met als doel het samenbrengen van vogelliefhebbers en dierentuinmedewerkers en het uitwisselen van kennis en ervaring.

Ruim 170 personen hadden zich aangemeld en werden vanaf 9.30 uur verwelkomd met koffie of thee en keuze uit diverse toepasselijke Limburgse vlaaien.

Om even na 10.00 uur heten de organisatoren Jan Harteman, namens Aviornis International Nederland, en Tjerk ter Meulen, namens De Harpij, iedereen van harte welkom en geven snel het woord aan de heer Wim Verberkmoes, directeur GaiaPark Zoo Kerkrade en gastheer van dit symposium, voor de officiële opening.

Daarna krijgt Pierreco Eyma, voorzitter van Aviornis International Nederland het woord. Hij geeft een beknopt overzicht van de opzet en doelstellingen van de vereniging. En van de diverse werkgroepen die bij Aviornis actief zijn met hun inzet en bijdrage voor het behoud van oorspronkelijke soorten in beschermd milieu.
Pierreco hoopt dat dit symposium een bijdrage kan leveren tot nauwere samenwerking tussen dierentuinen en particuliere houders en poneert een aantal stellingen om discussie daarover op gang te brengen.
De strekking daarvan is dat veel particulieren goede kweekresultaten behalen met diverse zeldzame vogelsoorten en dat daardoor de particuliere dierhouderij een waardevolle bijdrage kan leveren met kennis en ervaring aan de dierentuinen.
Door samenwerking kan soortbehoud in gevangenschap een relevant hogere potentie verkrijgen. Vanuit de dierentuinwereld is er echter zeer grote terughoudendheid omdat particuliere houders mede een financiële motivatie zouden hebben en wellicht contacten zouden kunnen onderhouden met voor dierentuinen ongewenste partijen (bijv. handel), welke het imago zouden kunnen schaden.
De EAZA – European Association of Zoos and Aquariums - regels verbieden samenwerking met particulieren.
Pierreco spreekt de hoop uit dat de regels kunnen worden versoepeld.
Curatoren en dierenverzorgers kunnen daarbij richting de EAZA en de NVD – Nederlandse Vereniging van Dierentuinen - een belangrijke rol spelen.
Zodat er samenwerking mogelijk wordt met bonafide liefhebbers, die kunnen worden gescreend. Oude vooroordelen moeten van tafel. Samenwerking op basis van gelijkwaardigheid.

Daarop volgt een voordracht door Joost Lammers, curator Vogelpark Avifauna te Alphen aan den Rijn.
Uit recente gegevens van het ISIS - International Species Information System - blijkt dat de meeste, in dierentuinen en vogelparken, gehouden populaties onvoldoende groot zijn om de soort in gevangenschap in stand te houden. En dat driekwart van de EEP – European Endangered species Program - kweekprojecten niet voldoende goede resultaten opleveren.De richtlijnen van de EAZA en de NVD bepalen dat uitplaatsingen van dieren door erkende dierentuinen bij voorkeur dienen te geschieden bij andere erkende dierentuinen.
De kweekresultaten in de Europese dierentuinen dienen vanzelfsprekend verbeterd te worden. Het lijkt volgens Joost Lammers daarom erg zinvol om een nauwere samenwerking en een duurzame relatie aan te gaan met ook niet EAZA dierentuinen en met particuliere instellingen en kwekers in Nederland en Europa, om de toekomst van de vogelpopulaties in gevangenschap te verbeteren.
Een samenzijn, zoals tijdens dit symposium, biedt volgens hem een uitgelezen mogelijkheid tot nadere toekomstige samenwerking.

De laatste voordracht voor de koffiepauze wordt gegeven door Luuc Vanhavere van de Ibisring, werkgroep van Aviornis International, die zich bezig houdt met ibissen en lepelaars in volièremilieu.
Luuc vertelt dat de Ibisring internationaal reeds samenwerkt met dierentuinen in Europa en daarbuiten, maar dat daar helaas nog geen dierentuinen/vogelparken in Nederland bij zijn.
Ook bij de Ibisring is de doelstelling soortbehoud van de oorspronkelijke soort in beschermd milieu, door het tegen gaan van kruisingen en het bij elkaar brengen van gezonde genetisch onverwante broedparen.
Als voorbeelden noemt hij de verschillen tussen de brilibis en de buffneck ibis. En van de heilige, de Indische witte en de Australische witte ibis.
De Ibisring heeft als particuliere organisatie een speciaal project opgezet tot behoud van de Australische witte ibis in beschermd milieu.
Met financiële ondersteuning van diverse Aviornis International landenorganisaties is er een DNA onderzoek gehouden en een compleet DNA Studbook voor de Autralische witte ibis aangelegd. Alle in Europa zijnde vogels zitten erbij en iedereen deed vrijwillig mee, ook de vogels uit dierentuinen. Naar gelang verwantschap werden nieuwe paren samengesteld met als resultaat onverwante nakomelingen.
Een uitstekend bewijs dat samenwerking wel degelijk goed mogelijk is.

Na de koffiepauze is Daan Witlox aan de beurt. Hij is actief betrokken bij de werkgroep Wilde duiven en kleine Hoenderachtigen van Aviornis International en de Europese Vruchtenduiven Werkgroep. Aanleiding tot de oprichting van die specifieke werkgroep in 2007 was het import verbod en het verdwijnen van de Jambu vruchtenduif. Deze werkgroep bestaat uit 61 leden, waarvan 11 dierentuinen en 50 particulieren, in 10 landen.
Zij hebben een inventarisatie gemaakt van de meest gehouden populaties vruchtenduiven van de geslachten Ptilinopus, Ducula en Treron. Hij laat mooie foto voorbeelden zien van de diverse soorten.
Daan geeft toe dat zij nog niet zo ver zijn als de Ibisring, maar wel degelijk op de goede weg. Hij ziet de samenwerking in de toekomst op basis van verbreden kennis netwerk en veiligstellen van ex-situ populaties, consequent ringen en invullen en bijhouden databank. En het versterken van aanwezige populaties door inbrengen van nieuw bloed door import, zoals onlangs vanuit nakweek in de Filippijnen.

Vervolgens vertelt Christiaan Luttenberg, Hoofd dierverzorging Burgers’ Bush en Desert, over de Vogels in Burgers Bush.
Hij geeft aan dat, ondanks de 39 verschillende soorten in de grote hal, vele soorten toch tot succesvol broeden komen, doordat er door de ruimte en de begroeiing altijd wel een geschikt plekje voor nestbouw te vinden is. Meestal van in de hal beschikbaar natuurlijk materiaal. Soms wordt nesthulp geboden.
Vanzelfsprekend is de juiste keuze van de vogelsoorten daarbij van belang en de samenstelling M/V en hoeveel.
Bij de introductie van een nieuwe soort wordt eerst in een aparte volière voor gewenning gezorgd. De moeilijkheid voor de verzorgers in de dichte begroeiing is vaak het nest vinden en herkennen. Bij voorkeur vindt natuurbroed en opgroei plaats.
Er wordt geprobeerd de jongen tijdig te vangen en te ringen.
Met sommige soorten is er geen broedsucces, bij andere zelfs te veel.

Dan geeft Koen Peters, Hoofd Dieren & Care in Dierenpark De Wissel te Epe, een presentatie over Kroeskoppelikanen in Zoo Parc Overloon, waar hij eerder werkzaam was. Beide parken behoren tot de Zodiac Zoos. Hij geeft een overzicht van de kenmerken, leefgebied en het gedrag van Kroeskoppelikanen.
In 2009 bestond binnen EAZA de populatie in 49 dierentuinen uit 418 kroeskoppelikanen en waren er 25 geboortes. De groepsamenstelling in Zoo Parc Overloon bestond uit 4 mannen en 7 vrouwen en er werd één jong geboren en grootgebracht. Koen laat foto’s zien van de huisvesting en het opgroeiende kuiken in verschillende stadia. Zij eten hoofdzakelijk zoetwatervis, aangevuld met een voedingsupplement.

Maarten Vis, werkzaam op de Vogelafdeling van Diergaarde Blijdorp, Rotterdam, geeft een voordracht over de handopfok van reuzentoekans, de grootste toekansoort afkomstig uit oostelijk en centraal Zuid Amerika.
In 2009 waren er in Diergaarde Blijdorp 5 stellen, waarvan 3 reproductief, en in 2010 waren er 8 stellen, waarvan ook 3 reproductief. Die verschillende vogelparen bestaan uit combinaties van vogels afkomstig van wildvang, natuurbroed in gevangenschap en van handopfok. Van de 14 geboren jongen in 2009 zijn er 11 met handopfok grootgebracht en 3 door natuurbroed. In 2010 werden er 11 jongen geboren, waarvan 8 door handopfok en 3 door natuurbroed werden grootgebracht.
Na de geboorte werden de kuikens 30 dagen in een couveuse geplaatst. Eerst dient de dooierzak te worden verteerd, daarna volgde 5x per dag, om de 2 uur, tussen 8.00 en 16.00 uur, pap voeding per spuitje. De eerste dag bestond de voeding alleen uit een mengsel van yoghurt en water. Dag 2 tot 5 uit yoghurt, Kaytee en water. En daarna tot dag 8 uit Kaytee en water. Vanaf dag 8 werd de Kaytee pap aangevuld met geweekte pellet en tahoe. Vanaf dag 21 een lepeltje fruit erbij. Na 40 dagen aten zij zelfstandig geweekte Nutribird 16 en kleine stukjes fruit.
De kuikens werden dagelijks gewogen en de gewichtstoename tot 2 maanden werd grafisch weergegeven. Weliswaar groeiden de natuurbroed kuikens sneller, maar uiteindelijk bereikten allen ongeveer hetzelfde gewicht.
Door deze resultaten is de gezamenlijke populatie reuzentoekans in Europese dierentuinen toegenomen, waardoor uitruil mogelijk is. De resultaten laten verder zien dat een koppel handopfok x natuurbroed zelf de jongen groot brengt en een koppel handopfok x handopfok bevruchte eieren legt en bebroedt.

Dan is het tijd voor een prima verzorgde en zeer smakelijke lunch, bestaande uit soep, een kroket en een keuze uit luxe belegde broodjes.

Na de lunch pauze geeft medeorganisator, Tjerk ter Meulen, Hoofdverzorger primaten en tropische vogels in GaiaPark Kerkrade Zoo, een introductie over het park dat 5 jaar geleden werd geopend. De winterharde vogels zijn ondergebracht in het Europa/Toendra gedeelte. De tropische vogels in het Amazonia/Congo gedeelte. Ook is er een vrije vlucht volière met o.a. koereigers, roze lepelaars, rode ibissen en wat eendensoorten. Vanwege de onverwacht grote opkomst voor dit vogelsymposium is een rondleiding achter de schermen helaas niet mogelijk.
Tjerk laat een plattegrond zien van het vogelhuis en een wandel video opname daarvan. In 2010 zijn er voor de eerste maal een jonge groene oropendola, guirakoekoeken en natuurbroed goeans geboren en jonge roze lepelaars en een jonge rode ibis grootgebracht.

Daarna worden de deelnemers uitgenodigd om op eigen gelegenheid het park te bekijken en krijgen een flesje frisdrank mee. Het park wordt aandachtig en met veel genoegen bekeken.

Om 16.15 uur wordt de bijeenkomst hervat met een presentatie door Peter en Robert Kooij, van P. Kooij & Sons, waterfowl breeding farm, ’t Zand in Noord Holland, over een voor hen nieuw project in Brazilië.
Enkele jaren geleden zijn zij een samenwerking aangegaan met de reeds op leeftijd zijnde heer Moacyr Carvalho Dias, die een spectaculaire vogelcollectie heeft van ruim 4000 vogels en 325 verschillende soorten. In Criadouro Poços de Caldas zijn bijzondere vogelsoorten gehuisvest, zoals hoenderkoeten, tinamoes, toekans, goeans, hokko’s en kromsnavels, waaronder verscheidene paren Hyacinth ara’s en een grote collectie verschillende bijzondere soorten Amazone papegaaien.
Een prachtige collectie foto’s van de diverse vogels wordt ter illustratie getoond.
Familie Kooij wil, naast het in stand houden van de collectie, vooral het kweken verbeteren. Daartoe zijn de broedmachines en opkweekbakken uitgebreid.
Voor de nabije toekomst zijn er ook plannen om de bedreigde Braziliaanse zaagbek in volière milieu te gaan kweken. Daarvoor is er reeds toestemming van de overheid om een aantal eieren in het wild te rapen en uit te broeden, om zodoende een levensvatbare populatie in gevangenschap op te bouwen en om later jongen weer in de vrije natuur uit te kunnen zetten. Dit project en enkele andere non-profit programma’s zullen worden begeleid door de Braziliaanse overheidsorganisatie IBAMA (Brazilian Institute of Enviroment and Renewable Natural Resources), Institute Terra Brasilis en de Universiteit van Sao Paulo. Deze zaagbekken worden alleen gekweekt voor conservatie doeleinden, ze komen onder geen beding in private handen en blijven dan ook te allen tijde van de Braziliaanse overheid.

Tot slot worden alle sprekers uitgenodigd om naar voren te komen en wordt hen door de organisatoren als dank een geschenk aangeboden. Ook worden de sponsors - GaiaPark Kerkrade Zoo en Groenhorst College Barneveld - hartelijk bedankt voor hun bijdragen aan dit evenement.
Daarop biedt Pierreco Eyma de beide organisatoren, Tjerk ter Meulen en Jan Harteman, een boekengeschenk aan voor hun prima organisatie.

Dan wordt dit zeer geslaagd eerste vogelsymposium gesloten en de verwachting uitgesproken dat er een vervolg op zal komen.

Een gedeelte van de deelnemers keert huiswaarts, maar bijna 100 personen hebben ingeschreven voor het warme diner buffet, dat een keuze biedt uit diverse zeer smakelijke gerechten en salades. Ook nu loopt alles weer op rolletjes.

Welgemeende complimenten voor de organisatie, de uitstekende verzorging door GaiaPark en het beschikbaar stellen van het Gaia Theater auditorium!!! Er wordt nog gezellig en constructief nagepraat over deze geslaagde dag en de toekomst.