Brazilië 2010 (1): Pantanal en dierenparken

Verslag door Jan Harteman, met dank aan Daan Witlox en Robert Kooij.
Foto's door Daan Witlox en Jan Harteman.

In de zomer van 2010 zijn Daan Witlox en Jan Harteman in Brazilië geweest voor een trip van drie weken. We hebben geprobeerd in korte tijd zoveel mogelijk te ervaren van de overweldigende natuur en verschillende vogelcollecties. In totaal hebben we 2 natuurreservaten, 3 bijzondere vogelcollecties en 5 dierentuinen bezocht. Een volledige lijst met de ruim 150 gedetermineerde vogelsoorten in de natuurreservaten kunt u onderaan de pagina vinden.

Op maandag 12 juli 2010 vertrok ons vliegtuig vanaf Schiphol richting São Paulo. Maar São Paulo was niet onze bestemming, want na een dag in de miljoenenstad zouden we doorreizen naar Cuiabá, ten noorden van het grootste drasland ter wereld: de Pantanal. Cuiabá is te bereiken via een binnenlandse vlucht, waarop we een dagje moesten wachten. Om een dag te overbruggen brachten we een bezoek aan de dierentuin van São Paulo.

São Paulo is een gigantische metropool en de grootste stad van Brazilië. Met 11,2 miljoen inwoners (in 2010) heeft de stad bijna tweemaal zoveel inwoners als de Rio de Janeiro en bijna vijfmaal zoveel als de hoofdstad Brasília. Nog een wonder dat in zo'n wereldstad nog plaats is voor een dierentuin. Aan de andere kant kun je je afvragen of één dierentuin wel voldoende is.

De dierentuin, officieel Zoológico de São Paulo, is in 1958 opgericht en is met 82 hectare behoorlijk groot. Ter vergelijking: Safaripark Beekse Bergen is met 120 hectare de grootste dierentuin van Nederland en Artis heeft een oppervlakte van circa 10 hectare. Het landschap van de dierentuin bestaat voor een groot deel uit Atlantisch regenwoud (Mata Atlântica) en biedt ruimte aan zo'n 3200 dieren.

Na een ritje in de metro kwamen we aan bij een busstation vlakbij de zoo. Je betaald hier je entreekaartje inclusief een ticket voor de bus, waarna je per zoo-bus tot aan de rand van het park wordt gereden. Ideaal, vooral als het regent! Bij het uitstappen van de bus wordt je direct verwelkomt door een herkenbaar geluid van honderden fluiteenden. Pas veel later zouden we erachter komen dat dit er misschien zelfs duizenden zouden zijn!

Het was duidelijk dat we in een tropisch winterklimaat waren beland. In korte broek en dun t-shirt liepen we wat verzopen rond in het park. Terwijl het in Nederland warm en zonnig was, stonden we nu in een regenbui met circa 15 graden celsius! En als je daar niet op gekleed bent... is het best fris.

Bij het binnenlopen van het park loop je langs een meertje bewoond door Braziliaanse tapirs in verschillende perken. Op het water zwemmen gele fluiteenden, witwang fluiteenden, roodbek fluiteenden, braziliaanse talingen en zo nog een aantal inheemse soorten. Het was ons niet helemaal duidelijk of het nu wilde exemplaren waren of vogels van het park zelf. Een groot aantal kon in ieder geval goed vliegen, dus onze conclusie was dat er zeker een groot aandeel uit de natuur afkomstig was. In een van de tapirperken liepen ook een verregende Jabiroe ooievaar.

Terwijl we verder lopen zien we de eerste "bijzondere" vogels rondvliegen: kolibri's! Wat prachtig om die beestjes te zien zweven, van bloem naar bloem, met hun lange dunne tong op zoek naar nectar.
In een voormalig dierenperk (oude berenkuil?) is een bloementuin gemaakt, voorzien van voedertafels en nectarflesjes. Hier vliegen onder andere tientallen kolibri's, suikerdiefjes, roodbuiklijsters en enkele roodborsttoekans. In de bomen boven het pad zien we een grote zilverreiger, kwak en verschillende picazuroduiven zo tam als onze stadsduif.

Naast giraffen, olifanten en andere bekende dierentuinbewoners kunnen we in dit park voornamelijk veel inheemse diersoorten zien, waaronder vogels. Maar een van de opvallendste vogelverblijven was toch wel het enorme meer waarop honderden Australische zwarte zwanen vertoeven. Aan de oever zien we honderden of misschien wel duizenden gele fluiteenden en witwangfluiteenden. Slechts een tiental roodbekfluiteenden zwemmen hier rond, enkele bahama pijlstaarten en verschillende soorten talingen en een groep roze pelikanen. Op een naastgelegen meer zwemmen tientallen zwarthalszwanen rond, vergezeld door fluiteenden, knobbelpronkeenden en Orinocoganzen.

In het park zijn bijzondere inheemse roofvogels te zien zoals de harpij-arend, zwarte kuifarend, bonte kuifarend, Kaups bonte buizerd en de Braziliaanse bonte buizerd. Naast de kuifserièma is er ook de minder bekende Burmeister serièma en worden veel volières bewoond door allerlei papegaaiachtigen, ibissen, toekans, uilen en zangvogels. Kortom, een bijzondere dierentuin die het bezoeken zeker waard is!

Na een dagje regen in de dierentuin zijn we met de metro terug gekeerd naar het hotel. Onderweg hebben we zowat alle 11 miljoen inwoners gezien denk ik, man wat was het druk! Maar goed, veilig in het hotel hebben we de avond weinig bijzonders gedaan. De volgende ochtend vroeg ging de wekker en stond een taxi klaar om ons naar het vliegveld te brengen. De reis ging voort richting Cuiabá.

Een halve dag later dan gepland, met een omweg via Brasília in plaats van rechtstreeks, zijn we aangekomen in Cuiabá in de staat Mato Grosso. Mato Grosso is een van de Braziliaanse staten waarin het draslandgebied Pantanal ligt. Een deel van het gebied is nationaal park, het zogenaamde Pantanal Matogrossense National Park.

De Pantanal bestaat uit 150.000km² drasland. Drasland is niet hetzelfde als moeras, want moeras is altijd nat. Drasland is een gedeelte van het jaar nat, een ander deel droog. In het geval van de Pantanal is de winter de droge periode. De Braziliaanse winter is tijdens de zomer op het noordelijk halfrond, dus wij waren er in de winter. Een geluk, want tijdens de natte periode staat 80% van de Pantanal onder water! En juist in die tijd zijn vogels veel meer over het gehele gebied verspreid (moeilijker te vinden) en vieren de (malaria-) muggen hoogtij.

Door de vruchtbare grond is de Pantanal aantrekkelijk voor agrariërs. 99% van het gebied is in privé bezit en er lopen 8 miljoen stuks rundvee rond. De 2.500 fazenda's (boerderijtjes) worden lang niet allemaal bewoond door Brazilianen, want veel worden er verhuurd voor de toeristen die het gebied verkennen. Zo ook wij.

De Pantanal kent de rijkste biodiversiteit ter wereld, met zo'n 3.500 plantensoorten, 400 vissoorten, 100 soorten zoogdieren, 80 reptielensoorten en maar liefst 650 vogelsoorten! Het is daarom niet voor niets UNESCO werelderfgoed. Kortom, voor ons als vogelliefhebbers is er zeer veel te zien.

Op woensdag 14 juli komen we 's avonds aan in Cuiabá, het is al donker. Onze gids Sid staat op ons te wachten bij het vliegveld met haar klassieke, maar nieuwe, Volkswagen busje. De komende anderhalve week rijdt ze ons rond door de Pantanal. Onze gids is gehuurd via de duitse touroperator Pantanal-/Amazonas-Tours, gevestigd in Poconé. Onze ervaring met deze touroperator is zeer positief, het contact via e-mail verliep prima en onze tour werd naar eigen wensen ingevuld en ter plaatse aangepast wanneer nodig.

Vanuit Cuiabá rijden we richting Poconé, een klein stadje aan de rand van het natuurreservaat. Het is zo'n drie uur rijden, dus we komen rond middernacht aan. Vanuit Poconé rij je de Pantanal binnen over de Transpantaneira weg. Vanuit het noorden gezien is dit de enige toegangsweg: een rechte onverharde weg van zo'n 110 kilometer lengte dwars door het gebied. Vanaf deze weg kun je veel lodges (fazanda's) vinden om een aantal nachten te overnachten. Wij hadden deze reeds besproken, maar ook op goed geluk kun je wel een slaapplaats vinden langs deze weg.

Voor de toegangspoort van de Transpantaneira stappen we even uit. Langs de weg zien we de schimmen van wat dieren het water in schieten. We zien de eerste kaaimannen en capibara's in het licht van de schijnwerper. Juist voordat we weer willen instappen zien we een lepelbekreiger aan de oever staan.

Toekan bij het ontbijt

De volgende ochtend, 15 juli, staan we vroeg op. Een wekker hoef je niet te zetten in dit gebied: je wordt wakker wanneer een golf van vogelgeluiden zich over de vlakte uitstrekt en steeds dichterbij komt. Kuifserièma's zijn de eerste vogels die zich laten horen, niet veel later overstemd door een geweld aan Chaco chachalaca-gekrijs. Prachtig! Vlug onze schoenen aangetrokken met met camera en verrekijker een wandelingetje gemaakt vóór het ontbijt. De amazone-papegaaien arriveren met grote troepen om zich te goed te doen aan peulen in bomen, blijkbaar een goed ontbijt.

Ook wij gaan ontbijten en aan tafel ontdekken we dat de voedertafel voor de vogels ook goed bezocht wordt: mantelkardinalen, roodkuifkardinalen, saffraanvinken, grondduifjes en picazuroduiven. Plots duikt er zelfs een reuzentoekan op! Maar deze is net zo vlug weer weg als dat hij aankwam.

Na het ontbijt gaan we een rondritje te paard maken, een mooie manier om het gebied te verkennen. Je zit hoog zodat je alles goed overziet en je kunt gemakkelijker water oversteken. Zo zien we diverse soorten spechten, kaaimannen, ijsvogels, kiskadies (vliegenvangers), rode neusberen, guira koekoeken en het eerste paar jabiroe ooievaars.

Wanneer Daan en ik na de rit besluiten nog een eindje door het bos te wandelen, worden we plotseling verrast door een reuzenmiereneter! Volgens mij hebben miereneters in de Pantanal altijd een goed gevulde maag, want je struikelt er over de termietenheuvels.

Wensenlijstje

Hoewel ik niet teveel wilde verwachten van het gebied, om teleurstellingen te voorkomen, had ik een aantal soorten op mijn wensenlijstje voor de Pantanal: de reuzenotter, de jaguar, de kuifserièma, de kuifhoenderkoet en de jabiroe ooievaar. Dat de jabiroe ooievaar zó algemeen voorkwam had ik niet durven dromen, maar vanaf de eerste dag hebben we die zeer regelmatig mogen zien.

Van de jaguar had ik al begrepen dat de kans zeer klein zou zien om hem te ontmoeten, tenzij je een dure gids betaald die je de exacte plaats weet te vinden (veelal vaste plaatsen waar ze worden gevoerd... tja... ). Dus het mag bijna vanzelfsprekend zijn dat we de jaguar niet gezien hebben. Maar een onverwachte ontmoeting met een ocelot was trouwens ook niet verkeerd! Helaas was dit in het donker, vlak nadat een groep pekari's (zwijnen) de weg overstaken. Door de tumult die de pekari's in de bosjes veroorzaken, was de ocelot vlug weer verdwenen. Helaas geen foto dus. 

Met de reuzenotter hebben we heel veel geluk gehad. De bedreigde ottersoort (met een geschatte populatie van 1000 tot 5000 exemplaren) is in sommige gebieden niet gemakkelijk te vinden. Maar blijkbaar is het in de Pantanal minder moeilijk om de bijzondere waterdieren te spotten: op twee verschillende lokaties hebben we tot drie keer toe één tot vier dieren tegelijk gezien. Het zijn machtige dieren die zowel nieuwsgierig als ook schuw-achtig van aard zijn. Bij het verdedigen van het territorium wist één (vermoedelijke) man van zich af te bijten door zijn tanden in de peddel van ons bootje te zetten! Een andere otter was onder water goed te volgen door de behoorlijke golfslag die hij veroorzaakte in het ondiepe water. Ze kunnen maar liefst 1,8m lang worden, dus het zijn echt geen kleintjes!

Het waterrijke gebied is dé bron van leven. En er is nogal wat water, dus veel leven! In elke plas of poel zien we leljacana's, tijgerreigers, kaalkopooievaars, grote zilverreigers, zonnerallen en Cayennebosrallen. Vlak boven het water wemelt het van de ijsvogels, kiskadies, aalscholvers en af en toe een Amerikaanse schaarbek.

Curicaca's en hoenderkoeten

In iets minder nat gebied zijn het vooral de loodkleurige ibissen, buffnekibissen, groene ibissen, fluitreigers, goeans, Sclater's hokko's en verschillende duivensoorten zoals de grijsborstduif, het schubbenduifje en langstaartduifje. Wat een genot om hier rond te lopen!

Een echte aanrader is de Curicaca Wildlife Refuge waar we twee nachten verbleven. Een eco-lodge gelegen in een prachtig bos langs de rivier Novo. Curicaca is overigens de Braziliaanse naam voor de buffnekibis die we eerder al zagen, maar die natuurlijk ook vollop leeft nabij de lodge. Rondom de lodge barst het werkelijk van de vogels: Sclater's hokko's, goeans, oropendola's, caracara's, rallen, reigers, heel veel ijsvogels, allerlei duiven, zangvogels, kolibries, uilen en zelfs twee vale reuzennachtzwaluwen zijn te zien in bomen rondom de lodge! Maar naast de vogels zie je er Argentijnse teju's (grote varaan-achtige reptielen), agoeti's (knaagdieren) en kaaimannen. Een leuke verrassing was de Neotropische otter die langs de oever zwom, maar door zijn onopvallende gedaante tussen het groen, was het eerst niet duidelijk of het misschien een reuzenotter was.

De kuifserièma en kuifhoenderkoet had ik tot de laatste dag in de Pantanal eigenlijk nog helemaal niet gezien. En hoewel de serièma's zich wel goed lieten horen, viel het nog niet mee om te ontdekken waar dat geluid nu precies vandaan kwam.
Op onze laatste dag zijn we met een boot naar het moeras Baía do Piuval gevaren. Dit uitgestrekte moeras is vooral bekend om de broedkolonies aalscholvers en zilverreigers, maar het is tevens een foerageergebied van honderden jabiroes, tientallen roze lepelaars en allerlei andere waadvogels en watervogels.
Nog voor aankomst in het gebied zagen we plotseling een koppel kuifserièma's voor onze auto het pad oversteken. Parmantig liepen ze rond, op zoek naar kleine reptielen, insecten of andere ongewervede dieren. Hoewel ze niet heel schuw leken, namen ze toch vlug wat meer afstand toen de auto vaart minderde.

Met de boot voeren we naar een eiland in Baía do Piuval. Onderweg zagen we, zoals bijna gebruikelijk, weer tientallen kaalkopooievaars, zilverreigers, leljacana's, ibissen en jabiroes overvliegen. Maar dit alles viel in het niets toen zich aan de oever een vogelsoort uit het lange oprichtte: een kuifhoenderkoet! En vlak ernaast nog een! Het is een rare gewaarwording om een vogel, die je kent uit dierentuinen of een enkele collectie, zo in de vrije natuur te kunnen bekijken.

De boot werd aangelegd aan een steiger, waarna we via een vlonderpat naar een uitkijktoren liepen. Zwarte gieren, kleine geelkopgieren en een kuifcaracara in een statige maar kale boom... en krabetende vossen rennen voor ons uit. Zo te zien valt hier een prooi te halen!
Vanaf de uitkijktoren hadden we een magnifiek uitziet op het moeras. Een moeras waarin honderden jabiroes op zoek waren naar vissen of jonge kaaimannen. Reigers en ibissen in overvloed, terwijl op ooghoogte (torenhoogte) een groepje roze lepelaars voorbij vliegt om even later in een plas te landen. Niet veel later komen er roodbek fluiteenden bij en maakt een nieuw koppel kuifhoenderkoeten het exotische beeld helemaal compleet.

Op de uitkijktoren hadden zich wat meer vogelaars verzameld, zodat er een competitie ontstond wie de meest interessante soort kon ontdekken. Plotseling zei een van de vogelaars: "Look, it's a maguari!", wijzend in de richting van een groep jabiroes. Temidden van de groep stond één afwijkende ooievaar, de maguari, ook wel bekend als vorkstaartooievaar! Wat een spektakel!

Het moet gezegd worden: Baía do Piuval was de meest indrukwekende lokatie in de Pantanal wat betreft het aantal vogels per vierkante meter! Misschien is het niet de meest uitdagende plek, want werkelijk overal zie je wel iets in het water staan of iets over het water vliegen. Maar het is er adembenemend mooi en aan te raden voor iedereen die er vroeg of laat eens een kijkje wil nemen.

Op 21 juli verlaten we de Pantanal. Onze gids Sid neemt ons op verzoek mee naar de dierentuin van de Universiteit in Cuiabá. Cuiabá is de hoofdstad van Mato Grosso met zo'n 550.000 inwoners. De dierentuin, Zoológico da Universidade Federal do Mato Grosso, wordt alleen bewoond door inheemse diersoorten.
Bij binnenkomst lopen we langs een rij vijvers waarin vooral albino kaaimannen rondlopen en zwemmen. We zien in de volières veel inbeslaggenomen vogels: voornamelijk blauwgele ara's, enkele hyacintara's en diverse amazones. Een plas water centraal in het park wordt bewoond door tapirs, jabiroes, kuifhoenderkoeten, muskuseenden en ganzen. Op de oever lopen herten en een groep nandoes. In de bomen en op telefoonpalen rusten wat kleine zilverreigers en kaalgezichtibissen uit van dagelijkse hectiek in de stad.

Onvoorstelbaar trouwens hoeveel pekari's er rondscharrelen in een aantal perken. In een ander perk delen capibara's hun woonruimte met een tweede groep tapirs. De roofdieren worden vertegenwoordigd door jaguars (waaronder een zwarte jaguar), poema, manenwolf, vossen en neusberen. In een van de vijvers zouden reuzenotters zwemmen, maar gezien de slechte staat van het hekwerk zullen ze er vast niet meer zitten. Toch hebben we twee soorten marterachtigen gezien in deze collectie: de grison en de tayra, beide ook weer inheems voor Brazilië.

Schildpadden en slangen in overvloed, waarbij opviel dat de verschillende wurgslangen er levende (gekortwiekte!) duiven te eten krijgen. Het publiek lijkt zich af te vragen waarom die domme duiven niet wegvliegen... We wandelen verder en ontdekken dat we het parkje eigenlijk al helemaal hebben gezien.

Zo langzamerhand wordt het donker en gaan we richting het hotel. Onze laatste overnachting in het zuidwesten van Brazilië is aanstaande, maar gelukkig nog niet de laatste tijdens deze prachtige reis!

Op 21 juli vlogen van Cuiabá via de hoofdstad Brasília naar Campinas, in de staat Minas Gerais. Op de luchthaven van Campinas werden we opgehaald door Robert Kooij, onze gastheer voor de tweede helft van deze reis. Robert nam ons mee naar zijn woonplaats Poços de Caldas. De volgende ochtend stonden we al weer vroeg op. Op het programma stond gelijk al weer een dag reizen, deze keer met de auto. De reis ging naar Belo Horizonte, met bijna 2,5 miljoen inwoners de zesde grote stad van Brazilië. Het is de hoofdstad van de staat Minas Gerais en we bezoeken er twee dierenparken.

Op 23 juli hebben we de Zoo-Botanica bezocht, een mooi en ruim aangelegd park vlakbij het centrum van de stad waar zo'n 250 diersoorten leven. In dit park zijn, net als in de meeste Braziliaanse parken, vooral inheemse soorten te zien. Dit maakt het voor Europese bezoekers heel interessant, want veel soorten zie je nooit in Europese collecties en zijn vaak ook lastig in de reservaten te spotten. We zagen er purperen suikervogels (Cyanerpes caeruleus),  cotinga's, witte klokvogel (Procnias albus), verschillende tinamoes, fluitreigers (Syrigma sibilatrix), buffnekibissen (Theristicus caudatus), boommiereneters (Tamandua tetradactyla) en de grison (Galictis sp.). Achter de schermen kregen we een drietal Lear's ara's (Anodorhynchus leari) te zien, indrukwekkende Harpij-arenden, diverse kromsnavels, watervogels, brulapen en zo verder. Ook is deze dierentuin de enige in Latijns Amerika waar gorilla's te zien zijn. Of ja, één gorilla om precies te zijn, een zilverrug. Er zijn plannen om uit Groot Brittannië een drietal dames over te laten komen, zodat er een mogelijke fokgroep samengesteld kan worden.

Na een mooie rondleiding door een engelssprekende dame, vertrokken we naar een ander park in de buurt.

Vale Verde Alambique e Parque Ecolgico is nogal een mond vol moeilijke woorden, maar eigenlijk is het niet zo'n heel lastige naam. Vale Verde betekend groene vallei, een logisch naam voor een prachtig aangelegde groene oase in een vallei. Het parkje is gebouwd rondom een Alambiek-stokerij, voorzien van restaurant en terrasjes.

In het restaurant is tevens een slimme souvernirshop gevestigd waar men de nationaal bekende Vale Verde-drank kan kopen. Ook zijn hier volières met de meest uiteenlopende exotische vogels te bewonderen: vruchtenduiven, tinamoes, toekans, kromsnavels, toerako's... we stonden versteld van de bijzondere soorten!

Maar buiten is het niet minder interessant. Harpij-arenden zijn gehuisvest is een moderne, maar niet erg grote volière. De volières van de ibissen, kroonkraanvogels en watervogels daarentegen zijn mooi ruim aangelegd. Maar het meest spraakmakend is de commerciële collectie achter de schermen. Tientallen koppels ara's waaronder diverse koppels hyacintara's, buffons ara's (Ara ambiguus), verschillende lori's en amazonepapegaaien (waaronder kostbare mutaties...  tja..). Voor ons waren ook de duifjes heel interessant: schubbenduifjes (Scardafella squamata), schubbenhalsduif (Columba speciosa), geparelde vruchtenduiven (Ptilinopus perlatus) en kroonduiven (Goura sp.). Heel bijzonder om dit eens te zien! En dat terwijl de duiven voor deze kwekerij slechts "bijzaak" zijn. In Europa zouden er heel wat liefhebbers staan te springen om de soorten aan hun collectie toe te voegen!

De commercieel directeur van de eigenaar nodigt ons uit voor een bezoek aan zijn privé collectie, wat we natuurlijk niet kunnen en willen weigeren. De volgende dag zoeken we hem op in een buitenwijk van Belo Horizonte, alwaar we worden verrast door een kennel met tientallen whippets en greyhouds (twee typen windhonden). De vogelcollectie bestaat uit een groot assortiment lori-soorten, grijze roodstaarten (Psittacus erithacus) en bijzonder veel Grote Alexanderparkieten (Psittacula eupatria) en halsbandparkieten (Psittacula krameri) in allerlei bekende en zeldzame kleurslagen. Voor ons Aviornis-mensen niet de meest geliefde vogels misschien, maar het is alleszins indrukwekkend om ook zo'n kromsnavelverzameling eens te kunnen bekijken. Het is een totaal andere beleving van de vogelliefhebberij!

Beto Polezel is een jongeman die u mogelijk herkent uit het artikel over de kweek van vruchtenduiven in Brazilië in het aprilnummer van Aviornis in 2008 (nummer 200). Beto is 24 jaar maar al een aantal jaar commercieel actief als vruchtenduivenkweker! U leest het goed, de duivencollectie van Beto draait commercieel en is daarom een bijzonderheid in de vogelwereld. Toch is Beto een echte liefhebber gebleven.

We stonden versteld van het aantal vruchtenduiven, veelal Aziatische soorten. Tientallen koppels zwartnekvruchtenduiven (Ptilinopus melanospila) en verschillende koppels rozenekvruchtenduiven (Ptilinopus porphyreus), oranjevoorhoofdvruchtenduiven (Ptilinospus aurantiifrons), geparelde vruchtenduiven (Ptilinopus perlatus), karmijnkapvruchtenduiven (Ptilinospus pulchellus) en een aantal losse wompoovruchtenduiven (Ptilinopus magnificus puella). Daarnaast diverse soorten muskaatduiven (Ducala sp.) en kroonduiven (Goura sp.).

Naast de vruchtenduiven zien we er mesbekhokko's (Mitu tuberosa), reuzentoekans, allerlei soorten glansspreeuwen en maina's, zwaluwstaartmanakin (Chiroxiphia caudata), rotspatrijzen (Ptilopachus petrosus), verschillende soorten tinamoes, toerako's, lori's, witte klokvogel en ook nog wat watervogels zoals zwarthalszwanen (Cygnus melanocorypha).

Vanwege het gunstige klimaat voor de veelal tropische soorten, zijn de kweekresultaten er heel prima. De vruchtenduiven worden meestal kunstmatig grootgebracht met handvoedering, maar de laatste ronde mogen de vogels zelf uitbroeden en grootbrengen. Voor een gedetailleerd verslag van de kweek verwijs ik u graag naar het aprilnummer van Aviornis in 2008 (nummer 200).

Zooparque Itatiba is een leuk parkje gelegen in de gelijknamige stad Itatibe in de staat São Paulo. Met ruim 92.000 inwoners is het voor Braziliaanse begrippen slechts een kleine stad. Maar desalniettemin is er een heel mooi dierenpark met ruime perken voor soorten uit vrijwel alle continenten, meestal in themagebieden gehuisvest. Ook hier is de vogelcollectie is weer de moeite waard.

Direct na de entree komen lopen we langs een groot moeras. Hier zien we jabiroes, nandoes (Rhea america) en veel wilde leljacana's. De vijver aan de overzijde van het pad wordt bewoond door tapirs, watervogels en wederom jabiroes. Als we verder lopen komen we in een dubbele doorloopvolière waarin we verschillende duivensoorten zien, fazanten, oropendola's en zangvogels zoals de Oranje rotshaan (Rupicola rupicola) en purperkeelfruitkraai (Querula purpurata).

In een gethematiseerde Zuid-Amerikaanse volière zien we onder andere hoornhoenderkoeten (Anhima cornuta), rode ibissen, roze lepelaars, reigers en verschillende eendensoorten. In het perk ernaast waden Chileense flamingo's (Phoenicopterus chilensis) en grote flamingo's (Phoenicopterus roseus) tezamen rond, wat een risico is voor het ontstaan eventuele hybriden.

Andere volières werden bewoond door Harpij-arenden, reuzentoekans, ara's en koningsgieren (Sarcoramphus papa). Deze soorten lijken zowat wel in elk Braziliaanse park aanwezig te zijn, wat natuurlijk niet gek is als je bedenkt dat hier het inheemse vogelsoorten zijn. Maar toch, het blijven bijzondere verschijningen. 
Op de wandelroute wijzen ineens enkele mensen naar boven, naar iets wat schijnbaar vlak boven het pad in de bomen te zien is. Een luiaard! Bij ons rees de vraag boven of we hier met een wild dier te doen hadden, maar dit werd al snel bevestigd door verschillende mensen. De luiaard klauterd hier in de omgeving gewoon rond en dit exemplaar had het park als toevluchtsoord uitgezocht. Helaas weten we niet of het een tweevingerige luiaard (Megalonychidae) of drievingerige luiaard (Bradypodidae) betrof.

Behalve volières zien we ook ruime weides voor Afrikaans groot wild zoals zebra's, giraffen, breedlipneushoorns en antilopen. Opvallend was de combinatie van nijlpaarden met kafferbuffels. In het perk van de giraffen liep een paradijskraanvogel (Anthropoides paradisea), misschien zelfs de enige in Brazilië.
De europese ooievaars (Ciconia ciconia) zijn in dit continent een opvallende verschijning, mooi gehuisvest in een vijverperk met Europese watervogelsoorten zoals de bergneend (Tadorna tadorna), pijlstaart (Anas acuta), krooneend (Netta rufina) en smient (Anas penelope).

Op onze laatste dag in Brazilië hebben we ook van dit park genoten

• Deel 2: de bijzondere vogelcollectie Criadouro Poços de Caldas
• Deel 3: de zoektocht naar de Braziliaanse zaagbek

Dit is een lijst van de 152 vogelsoorten die wij hebben gedetermineerd in São Paulo, de Pantanal (Mato Grosso del Sul), de omgeving van Poços de Caldas en Belo Horizonte (Minas Gerais) en Serra da Canastra National Park. 

We hebben veel meer vogelsoorten gezien, maar deze hebben we helaas niet op naam kunnen brengen. Maar... wij zijn natuurlijk al heel erg tevreden met dit resultaat! Deze vogelsoorten zijn gesorteerd op taxonomische volgorde volgens de door ons gebruikte vogelgids A field guide to the birds of Brazil (Ber van Perlo, 2009).

• Jean Delacour, Dean Amadon, Josep del Hoyo, Anna motis (2004), Curassows and Related Birds, Lynx Editions
• Ber van Perlo (2009), A field guide to the birds of Brazil, Oxford University Press
• Frank S. Todd (1996), Natural History of the Waterfowl, Ibis Publishing Company

• Brazilië 2010 (1)
• Brazilië 2010 (2)
• Brazilië 2010 (3)
• Braziliaanse zaagbek