De redding nabij voor de Madagaskarwitoogeend?

Aythya innotata Salvadori 1894

Door Jan Harteman, april 2010
Update: april 2012

Populatie Malagassische duikeenden wordt langzaam groter

Specialisten werken hard om de zeldzaamste vogel ter wereld, de Madagascar witoogeend (Aythya innotata), te redden van de ondergang.

Ooit vermoedelijk wijdverspreid in de wetlands van Madagascar, bleek deze duikeend uiterst zeldzaam geworden in de jaren ’60 van de vorige eeuw. In 1990 werd het laatste woerdje in de natuur gezien en in 1991 nam men algemeen aan dat de eend was uitgestorven. Jacht, vernietiging van het natuurlijk habitat en faunavervuiling door uitheemse vissen werden de ondergang van de eend.

Maar toen ineens, in 2006, vonden biologen van The Peregrine Fund de soort terug in noordelijk Madagascar! Biologen waren in het gebied om Madagascar haviken (Polyboroides radiatus) te tellen toen ze 20 witoogeenden observeerden. Een enorme verassing en heel hoopgevend! Nader onderzoek wees echter uit dat hun verspreidingsgebied beperkt is tot slechts één meer. De toekomst van deze witoogeend hangt dan ook nog steeds aan een zijden draadje.

Een zoektocht op andere meren in de omgeving gaf geen positieve resultaten in 2007, er werden namelijk geen witoogeenden gevonden. In 2008 kwamen de Wildfowl & Wetlands Trust, Durrell Wildlife Conservation Trust en The Peregrine Fund samen om als team een plan op te zetten om de soort te beschermen. De drie partners maakten spraken af om in 2010 een kweekcentrum op te zetten nabij het natuurlijke leefgebied van de eenden met als doel de dieren in beschermd milieu te kweken.

Echter tijdens een volgende expeditie werd inzichtelijk dat de situatie nog kritischer was dan werd gevreesd: van de gevonden Madagascar witoogeenden bleken er slechts zes van het vrouwelijk geslacht te zijn! Verder bleek dat geen van de in 2008 geboren kuikens in de natuur de eerste weken hadden overleefd. Nigel Jarrett (WWT Slimbridge) zegt, “Met mogelijk slechts zes vrouwtjes zou de totale populatie wel eens uit maximaal zes paartjes kunnen bestaan. Zonder succesvolle voortplanting en onder mogelijke invloed van een plaatselijke ramp zoals een storm of ziekte kan de soort in één vlaag uitsterven.”

Om deze reden besloot men om direct actie te ondernemen, ondersteund door de overheid in Madagascar en de lokale bevolking. Enkele biologen rapporteerden in het najaar van 2009 dat drie vrouwtjes zich voorbereidden om  eieren te gaan leggen. Een team van specialisten van de WWT en Durrell vloog direct over naar Madagascar om de bebroede eieren te verzamelen en in broedmachines te leggen. Echter, omdat het eigenlijke kweekproject pas in 2010 zou starten, moest het ingevlogen team veel improviseren om opfokfaciliteiten te bouwen.

Ons geduld werd behoorlijk op de proef gesteld zoals Dr. Glyn Young van Durrell het beschrijft: “het was een race tegen de klok om op tijd alle benodigdheden bij het meer te krijgen voordat de eieren zouden uitkomen. De situatie werd er niet gemakkelijker op toen onweerstormen de aankomst in Madagascar vertraagden. Toen eenmaal alle benodigdheden door de douane waren, moesten we drie dagen wachten op de reparatie van een brug, de enige toegang tot het meer. Eenmaal op de plaats van bestemming aangekomen voelde iedereen zich behoorlijk ziek worden…”

Niet ver van het meer is er een hotel bereid gevonden om mee te werken aan het kweekproject. Een opfokruimte werd klaargemaakt in een van de chalets. Ook mocht het team vijvertjes aanleggen op het terrein van het hotel, zodat de opgroeiende kuikens wat meer ruimte zouden krijgen.

Langs de oever van het grote meer werd een nestje eieren gevonden wat bijna uitkwam. Tijdens de 12-uur durende rit naar het hotel werden de inmiddels uitgekomen kuikens met de meeste zorg behandeld. In oktober 2009 (voorjaar op het zuidelijk halfrond) werden zo nog meer nestjes geraapt.  Er zijn uiteindelijk 16 kuikens grootgebracht afkomstig uit drie legsels. De kuikens werden gesekst toen ze geringd werden: 5 woerdjes en 11 vrouwtjes! Volgens Nigel Jarrett is dit een geweldig resultaat en dus de perfecte start voor een kweekprogramma volgend jaar. Dit kweekprogramma kan wel eens de laatste strohalm zijn om deze soort te redden voor de toekomst. In 2010 gaat het team hard haar best doen om zoveel mogelijk witoogeenden te kweken en mogelijk al enkele dieren te herintroduceren in de plaatselijke wetlands.

Op 18 november 2009 kwam  er nog een bericht dat er inmiddels 24 jonge witoogeendjes zijn geboren! De eerste twee legsels zijn inmiddels (eind december) volgroeid, de ogen van de woerdjes zijn lichtgekleurd en hun volwassen verenkleed verschijnt. Nu kan dus ook gecontroleerd worden of de dieren juist zijn gesekst. En wat blijkt: 5 woerdjes en 11 vrouwtjes. Nu is het afwachten hoe het laatste nestje zich zal ontwikkelen. Hopelijk vormt deze nieuwe populatie een stevige basis om de soort van uitsterven te behoeden.

Op internet kunt u een online dagboek (Blog) volgen via www.wwt.org.uk/teampochard

Tot de jaren 1930 is de Madagascarwitoogeend geen ongewone verschijning, maar tussen 1940-1950 is er een snelle daling van de populatie, tot dat de soort zelfs helemaal lijkt te zijn verdwenen. In 1960 wordt er sinds lange tijd weer een witoogeend waargenomen. Daarna blijft het stil tot 1991, wanneer er één levend dier gevangen wordt. De soort is hierna officieel uitgestorven.

In 2006 is er groot nieuws als er maar liefst 13 exemplaren gezien worden! Bij een expeditie in 2007 worden 6 broedpaartjes gezien, maar de kuikens die in dat seizoen geboren worden, overleefden geen van allen de eerste levensweken. In 2008 werden er 25 exemplaren waargenomen, maar ook nu overleefde geen enkel kuiken.

In 2009 wordt een project opgestart om eieren te rapen en deze kunstmatig uit te broeden. Er worden 13 exemplaren gezien, waarvan 6 vrouwtjes. Er worden voor het eerst eieren verzameld voor het project en de eerste kuikens worden geboren in beschermd milieu: 24 stuks. Ook in 2010 worden er dieren op kunstmatige wijze in gevangenschap geboren, waarmee een serieuze bufferpopulatie wordt opgebouwd. 

In het broedseizoen van 2011-2012 worden er 22 volwassen exemplaren geteld in het wild. Er zijn slechts 2 of 3 kuikens volwassen geworden. Maar in gevangenschap zijn er 18 kuikens geboren, nakomelingen van de eerste kuikens die in 2009 geboren werden! Met deze 18 kuikens, hun ouders en de circa 20 wilde dieren wordt de totale populatie in april 2012 geschat op zo'n 60 dieren.

Bekijk hieronder enkele filmpjes:

Aythya innotata Salvadori 1894
Engels: Madagascar pochard
Duits: Madagaskarmoorente
Frans: Fuligule de Madagascar
Spaans: Porrón Malgache