Zwarte zwaan

Cygnus atratus (Latham, 1790)

Tekst door Jaap Korten

Verspreidingsgebied
Australië, Tasmanië, Nieuw-Zeeland, Nieuw-Guinea 

Leefgebied
Gematigde en (sub)tropische natte gebieden. Voorkeur voor grote, zoete of zelfs brakke wateren met oevervegetatie om te grazen en drijvende en onderwaterplanten, wat ze al grondelend kunnen bereiken. 

Beschrijving
Zwarte Zwanen zijn sterk, gemakkelijk te houden en redelijk winterhard, zeker wanneer de vijver ijsvrij wordt gehouden.
Man en vrouw zijn bijna identiek. Geheel zwart met wat witte slagpenuiteinden, zwartgrijze poten, rode snavel met voorop een witte dwarsstreep en rode ogen. Vrouwtje is iets kleiner met een kortere, dunnere hals, lichtere rode ogen, lichtere rood gekleurde snavel en minder sterk opgekrulde rugveren. 

Soorten/Variaties
Van de Zwarte Zwaan bestaan blauwzwarte en isabel kleurige mutanten, die echter weinig gehouden worden. 

Lengte en gewicht
Max. lengte: 120 - 150cm.
Gewicht: man +/- 6 kg, vrouwtje +/- 5 kg 

Levensverwachting
In oorspronkelijk leefgebied: 3 – 6 jaar.
In beschermd milieu: 20 jaar. 

Huisvesting
Geschikt voor: Vijvers met een diepte van minstens 60 cm en een groot grasperk.
Een gemeenschappelijke vijver met perk dient ruim te zijn, zodat kleinere watervogels voldoende uitwijk mogelijkheden hebben.
Meestal worden Zwarte Zwanen paarsgewijs gehouden. Soms zijn bij ruim voldoende ruimte meerdere paren te houden, sterk afhankelijk van dominant territoriaal gedrag.

Kweek
Monogame paarvorming, maar minder sterk dan die van andere zwanensoorten.
Geslachtsrijp tussen 2 en 4 jaar.
Grondbroeders, zelfgebouwd groot nest van stro en takjes. Ruim voldoende nestmateriaal ter beschikking stellen, ook nog tijdens het broeden, zodat het nest steeds verder kan worden opgehoogd.
Broedtijd in Nederland meestal vroeg voorjaar of najaar, soms zelfs in de winter.
Legsel: 5 – 7 eieren, bleek grijsgroen van kleur.
Broedduur: 36 dagen, man en vrouw lossen elkaar tijdens het broeden af, terwijl de niet-broedende vogel de wacht houdt.
Het uitbroeden van de eieren en het opfokken van de zwanenkuikens is vrij gemakkelijk, ook voor beginnende liefhebbers.
De kuikens hebben een grijs donspakje. Jonge vogels zijn dofbruin, grijsachtig gevlekt.
Ringmaat: 20 mm 

Gedrag
Op het land lopen Zwarte Zwanen traag en wat onbeholpen, maar in het water zwemmen ze sierlijk. Ze rusten en slapen geregeld op het water, maar ook op het land, met de snavel tussen de rugveren.
Trompetteren is een territoriaal geluid en dat doen ze zowel op het land als op het water, wanneer er “gevaar” dreigt.
Tijdens de broedtijd kan vooral de man nogal dominant, dreigend en zelfs wat agressief zijn.
Jaagt andere vogels uit de nestomgeving weg en valt soms zelfs mensen aan.
Bij het dreigen worden de slagpennen opgeheven en de hals gestrekt.
Het uitslaan van de vleugels is eveneens een dreigbeweging en kan gevolgd worden door het uitdelen van een paar klappen. 

Voedsel
Meest gebruikte voedingsmiddelen in de praktijk
bv. 80% totaalvoeder korrel voor Watervogels, 10% gras/groente, 10% granen):
• groeiend dier: Opfokkorrel of kruimel fase 1: 0 – 2 maanden
• Opfokkorrel fase 2: 2 – 4 maanden
• volwassen dier: Totaalvoeder onderhouds- of basis korrel
• broedtijd: Totaalvoeder foktoomkorrel 

Voedsel afgeschermd aanbieden. Vers water, altijd beschikbaar.
Bij voorkeur groot grasperk om te grazen, anders regelmatig (dagelijks) wat gemaaid gras. 

Status
In Australië zijn de Zwarte Zwanen zeer talrijk. Op favoriete grote meren vormen zich soms groepen van duizenden vogels!
In Nieuw-Zeeland zijn de aantallen wat afgenomen. 

Wetgeving
In Nederland geen beperkende wetgeving.
Staat op de toekomstige Positieflijst zonder beperkingen en mag in beschermd milieu met vijver gehouden worden. 

Literatuur
- Watervogels houden…’t is een hobby!, 2003 – Liliane De Boeck-Pauchet
- Aviornis International Tijdschrift, december 2005 – Liliane De Boeck-Pauchet
- Handbook of the birds of the World, vol. 1 Ostrich to Ducks, 1992 – del Hoyo et al.
- Die Entenvogel der Welt, 1999 – Hartmut Kolbe