Cynus melanocoryphus (Molina, 1782)

Tekst door Jaap Korten

Verspreidingsgebied
Het zuidelijk deel van Zuid Amerika, Vuurland en de Falkland Eilanden. 

Leefgebied
Zwarthalszwanen leven op de meren en lagunes van de pampa’s met rijke onderwater flora en brede vegetatie oevers. En op de grasvlakten in de luwte van het Andes gebergte.
De meeste populaties zijn standvogels. Alleen de meer zuidelijk en landinwaarts levende populaties wijken in de winter wat noordelijker uit.
De broedtijd in zuidelijk Zuid Amerika, b.v. in Argentinië, is tussen september en december.
Op Vuurland en de Falkland Eilanden iets later van oktober tot januari. 

Beschrijving
Man en vrouw zien er het hele jaar bijna hetzelfde uit.
Het lichaam is geheel wit. Zoals de naam al aangeeft is de hals zwart en ook de kop, met een witte oogstreep. De snavel is donkergrijs met een felrode snavelknobbel, die pas na 3-4 jaar volledig is uitgegroeid en tijdens het broedseizoen verder opzwelt. De poten zijn vleeskleurig.

Het vrouwtje is vaak wat kleiner en slanker, met een wat kortere en dunnere hals en een kleinere minder fel gekleurde knobbel.  

Soorten/Variaties
Van de zwarthalszwaan bestaan er geen ondersoorten of mutanten. 

Lengte en gewicht
Max. lengte: 100 - 140cm.
Gewicht: man +/- 5 -6 kg, vrouwtje +/- 4-5 kg. 

Levensverwachting
In beschermd milieu: 15-20 jaar. 

Huisvesting
Bij voorkeur in een groot, apart, beschut liggend perk met een grote vijver met een diepte van minstens 60-80 cm. En een groot grasperk met voldoende struiken en/of coniferen, die bescherming bieden tegen koude en wind.
Meestal worden zwarthalszwanen paarsgewijs gehouden.
Een gemeenschappelijke vijver met perk dient ruim te zijn, zodat kleinere watervogels voldoende uitwijk mogelijkheden hebben.

Kweek
Zwarthalszwanen zijn doorgaans geslachtsrijp vanaf het tweede levensjaar.
Bij de monogame paarvorming voeren de beide partners herhaaldelijk een triomfceremonie uit. Het mannetje dreigt naar tegenstrevers of andere grotere watervogels en keert naar het vrouwtje terug, waarna beide vogels rond elkaar cirkelen, de kop en hals op en neer bewegen en voortdurend roepen.

Het zijn grondbroeders. Zij maken een hoog zelfgebouwd groot nest van stro, hooi, riet en/of takjes. Zij blijven er aan bouwen en ophogen. Zorg dus dat er ruim voldoende nestmateriaal voorhanden is.

Het nest wordt vaak onder een struik of afdakje gemaakt.

In Nederland begint de leg rond half februari.
Een legsel bestaat uit 4-6 gladde crèmekleurige eieren.

Het vrouwtje verlaat tijdens het broeden het nest bijna niet en kan daardoor veel gewicht verliezen. Geef daarom geregeld een schotel met geweekte granen, brood en groenvoer dichtbij het nest.

Broedduur 35 dagen. De man broedt niet maar houdt bij het nest de wacht en jaagt verstoorders weg. Het vrouwtje blijft ook bij al te opdringerig bezoek op het nest en maakt met open bek en zichtbare tong een sissend geluid. 

De kuikens hebben een mooi wit donspakje. Snaveltje, ogen en poten zijn zwartgrijs.
Zorg bij natuurkweek dat de onderkant van de omheining goed kleinmazig dicht is, want de kuikens ontsnappen anders moeiteloos.
Zwarthalszwanenkuikens groeien erg traag en worden de eerste weken bijna continue op de rug van één van de beide ouders gedragen.

Het opkweken gaat niet altijd even voorspoedig en vergt behoorlijke aandacht dat de kuikens voldoende voedsel tot zich nemen. Geef ze naast opfokvoer en micro drijfkorreltjes, ook veel fijngesneden groenvoer en eendenkroos. En ook broodkruimels.
Ring ze na ca. 3 weken met een 20 mm ring. 

Gedrag
Op het land lopen zwarthalszwanen nog onbeholpener dan zwarte zwanen.
De poten en voeten zijn een stuk zwakker, waardoor het lopen moeilijker gaat.
Maar in het water zwemmen ze sierlijk. Ze rusten en slapen geregeld op het water, maar ook op het land, met de snavel tussen de rugveren.

In vergelijking met de zwarte- en de knobbelzwaan zijn zwarthalszwanen vrij tam.
Het zijn redelijk sterke vogels, die vrij oud kunnen worden.
Ze zijn redelijk winterhard, maar vanwege de zwakkere poten en voeten is bij langdurige vrieskou tenminste open zwemwater en afdoende bescherming noodzakelijk.

Zij maken zachte, melodieuze fluittonen, die op het geluid van een panfluit lijken.

Tijdens het broedseizoen is de man vaak agressief. Kan razendsnel op een indringer afzwemmen en duikt dan met de kop onder water. Op het land probeert hij te bijten of te slaan. Maar dat gebeurt minder venijnig dan b.v. bij de zwarte zwaan.

Voedsel
Meest gebruikte voedingsmiddelen in de praktijk
bv. 80% totaalvoeder korrel voor Watervogels, 10% gras/groente, 10% granen):
• groeiend dier: Opfokkorrel of kruimel fase 1: 0 – 2 maanden
• Opfokkorrel fase 2: 2 – 4 maanden
• volwassen dier: Totaalvoeder onderhouds- of basis korrel
• broedtijd: Totaalvoeder foktoomkorrel 

Voedsel afgeschermd aanbieden. Vers water, altijd beschikbaar.
Bij voorkeur groot grasperk om te grazen, anders regelmatig (dagelijks) wat gemaaid gras en groenten. 

Status
Door intensieve bejaging, begin vorige eeuw, is het aantal zwarthalszwanen in hun oorsprongsgebied behoorlijk afgenomen. En worden nu beschermd.

Buiten het broedseizoen vormen zich groepen van tientallen vogels tot een duizendtal op favoriete grote meren en lagunes. 

Wetgeving
Staat op de CITES lijst II bijlage B.
Dit betekent dat de vogels geringd dienen te zijn met een officiële, geregistreerde, vaste pootring (20mm), als bewijs van kweek in beschermd milieu.

Indien ze niet geringd zijn dan is voor nakweek vogels een afkomstverklaring van de vorige eigenaar noodzakelijk. En voor geïmporteerde vogels kopieën van de invoerdocumenten.  

Literatuur
- Watervogels houden…’t is een hobby!, 2003 – Liliane De Boeck-Pauchet
- Handbook of the birds of the World, vol. 1 Ostrich to Ducks, 1992 – del Hoyo et al.
- Die Entenvogel der Welt, 1999 – Hartmut Kolbe